Ευριπίδη "Ελένη"

Εννοιολογικός χάρτης για την ανάπτυξη των γραμμάτων κατά την Κλασική Εποχή.


Εισαγωγή στην έννοια της αντίθεσης ανάμεσα στο φαίνεσθαι και στο είναι.

Τραγούδια με θέμα την Ωραία Ελένη:

1ο φύλλο εργασίας   

 Πρόλογος: 1η Σκηνή (στίχοι 1 – 83)

1. Πρόλογος ονομάζεται ο πρώτος λόγος του υποκριτή. Με αυτόν:

α)

β)

γ) 

2. Ποιες πληροφορίες δίνει η Ελένη για την ταυτότητά της; (στ. 18 - 25)

3. Που βρίσκεται η Ελένη; 

Ποιοι λόγοι την οδήγησαν εκεί;

α) 

β)

γ)

4. Ο Ευριπίδης εκφράζει τον σκεπτικισμό του διά στόματος των ηρώων του και προβάλλει συχνά ιδιαίτερα ριζοσπαστικές – ανατρεπτικές απόψεις (επίδραση σοφιστών). Ποιες ριζοσπαστικές αντιλήψεις (Διάνοια) εντοπίζετε στους στίχους α) 1-4, β) 24-25, γ) 47 – 50;

5. Να περιγράψετε τη συναισθηματική κατάσταση της Ελένης και στη συνέχεια να τη χαρακτηρίσετε (ήθος).

6. Ποια στοιχεία συνθέτουν την τραγικότητα της Ελένης;

2ο φύλλο εργασίας

Πρόλογος: 2η Σκηνή (στίχοι 83 – 191)

Ελένη και Τεύκρος

Η Ελένη καταφεύγει στον τάφο του Πρωτέα και ένα νέο πρόσωπο εμφανίζεται στη σκηνή, κάποιος που ξέρει τι συνέβη στην Τροία και μπορεί να καλύψει τα κενά της αφήγησης της Ελένης.

1. Ποιο είναι το νέο πρόσωπο; Με ποιο τρόπο μαθαίνουμε την ταυτότητά του; Πώς βρέθηκε στην Τροία; (στ. 105, 128, 169, 178)

2. Ποιους σκοπούς εξυπηρετεί η παρουσία του Τεύκρου;

Ο διάλογος ανάμεσα στην Ελένη και στον Τεύκρο βασίζεται σε μεγάλο βαθμό στην αντίθεση ανάμεσα στο φαίνεσθαι και στο είναι, δηλαδή στην άγνοια και στη γνώση της πραγματικότητας. Καθένας από τους συνομιλητές γνωρίζει κάτι που αγνοεί ο άλλος. Έτσι προκύπτει η τραγική ειρωνεία (ένα ή περισσότερα από τα πρόσωπα του δράματος αγνοεί την αλήθεια που γνωρίζουν οι θεατές, οπότε τα λόγια τους δεν έχουν την ίδια βαρύτητα για όλους).

3. Ποιος είναι ο ρόλος της τραγικής ειρωνείας σ' αυτή τη σκηνή;

4. Να συμπληρώσετε τον παρακάτω πίνακα με τους κατάλληλους στίχους.

αντίθεση ανάμεσα στο ειναι και στο φαίνεσθαι	τραγική ειρωνεία	τραγικότητα

5. Να συμπληρώσετε τον παρακάτω πίνακα με στοιχεία για την προσωπικότητα των δύο ηρώων (ήθος) και για τα συναισθήματά τους.

Ελένη	Τεύκρος
ΗΘΟΣ
ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΑ

6. Να παρουσιάσετε τις ομοιότητες που υπάρχουν ανάμεσα στη ζωή και στις περιπέτειες της Ελένης και του Τεύκρου.

7. Από ποια πάροδο γίνεται η είσοδος και η έξοδος του Τεύκρου από τη σκηνή; Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας.

9. Για ποιους λόγους ο Ευριπίδης εμφανίζει έναν Έλληνα νικητή του πολέμου στους Αθηναίους - μετά την ήττα στη Σικελία-(.βλ. κειμ. 4 σελ.17) να αναφωνεί

“την κούρσεψα, μα πάω και εγώ και εγώ χαμένος”, στ.130 (βλ. κειμ.5 σελ.19 )

3ο φύλλο εργασίας

Α΄ Επεισόδιο, στίχοι 437 – 494

Ο Μονόλογος του Μενέλαου

Η Ελένη με τις γυναίκες του Χορού βρίσκονται μέσα στο παλάτι. Ένας άνδρας εμφανίζεται στη σκηνή.

1. Ποιος είναι; Από ποια πάροδο εισέρχεται στη σκηνή; Πώς μαθαίνουμε για την ταυτότητά του;

2. Πώς πιστεύετε ότι είναι ντυμένος ο Μενέλαος, σύμφωνα με τις πληροφορίες που μας δίνει ο ποιητής;

3. Ο Μενέλαος μιλάει για την καταγωγή του, τις περιπέτειες και τους λόγους που τον οδήγησαν στην Αίγυπτο. Η μορφή του όμως δεν θυμίζει σε τίποτα τον άλλοτε ισχυρό βασιλιά της Σπάρτης.

Ποια χαρακτηριστικά έχει εδώ; Τι τον απασχολεί σ' αυτή την περίπτωση και γιατί;

4. Ο Τεύκρος και ο Μενέλαος υπήρξαν πορθητές της Τροίας. Ποιες ομοιότητες και ποιες διαφορές μπορείτε να εντοπίσετε ανάμεσά τους;

ομοιότητες	διαφορές

Ποιες σκέψεις σας γεννιούνται για τις συνέπειες του πολέμου;

5. Να εντοπίσετε τους στίχους στους οποίους υπάρχει αντίθεση ανάμεσα στο φαίνεσθαι και στο είναι και τραγική ειρωνεία.

Αντίθεση ανάμεσα στο φαίνεσθαι και στο είναι	Τραγική ειρωνεία

6. Σε ποια σημεία φαίνεται η αντίθεση ανάμεσα στον ελληνικό πολιτισμό και την Ανατολή;

7. Υποστηρίζεται ότι ο μονόλογος αυτός του Μενέλαου είναι ουσιαστικά ένας δεύτερος πρόλογος, αν και η δράση έχει ήδη αρχίσει. Εντοπίστε τα στοιχεία που ενισχύουν την άποψη αυτή.

4ο φύλλο εργασίας

Α΄ Επεισόδιο: 2η Σκηνή (στίχοι: 495 – 541)

Μενέλαος – Γερόντισσα

Η προηγούμενη σκηνή τελείωσε με τον Μενέλαο να χτυπά την πόρτα του ανακτόρου, ζητώντας βοήθεια. Η πόρτα ανοίγει και εμφανίζεται μία γερόντισσα (δευτερεύον πρόσωπο).

1. Πώς αντιδρά η Γερόντισσα στη θέα του ξένου και πώς δικαιολογεί την αντίδρασή της;

2. Γιατί πιστεύετε ότι ο Ευριπίδης επιλέγει μία γυναίκα, και μάλιστα ηλικιωμένη, αντί για έναν άνδρα υπηρέτη ή φρουρό σ' αυτή τη σκηνή;

3. Η αντίθεση ανάμεσα στο φαίνεσθαι και στο είναι εμφανίζεται και σ' αυτή τη σκηνή, στην περίπτωση του Μενέλαου. Συμπληρώστε τον παρακάτω πίνακα, αντλώντας στοιχεία από το κείμενο.

Μενέλαος
ειναι	φαίνεσθαι

4. Η έμφαση στην αντίθεση αυτή πιστεύετε ότι θα βοηθήσει στην εξέλιξη της υπόθεσης;

Αν ναι, με ποιο τρόπο;

5. Ποιες σκέψεις σας προκαλεί η αντίθεση αυτή για την ανθρώπινη ζωή;

6. Να εντοπίσετε τους στίχους στους οποίους υπάρχει τραγική ειρωνεία.

7. Κάποιοι υποστηρίζουν ότι οι σκέψεις του Μενέλαου σ' αυτή τη σκηνή φανερώνουν άνθρωπο αφελή. Συμφωνείτε μ' αυτή την άποψη; Τι συμπεράσματα βγάζετε για την ψυχολογική του κατάσταση;

5ο φύλλο εργασίας

Α΄ Επεισόδιο: 3η Σκηνή (στίχοι: 542 – 573)

Μονόλογος Μενέλαου

Μετά την αποχώρηση της Γερόντισσας ο Μενέλαος μένει μόνος και προσπαθεί να αξιολογήσει τις νέες πληροφορίες. Ενώ αρχικά είχε να αντιμετωπίσει ένα πρόβλημα, μετά από αυτή τη συνομιλία προστέθηκε και δεύτερο.

1. Ποια είναι αυτά τα προβλήματα και ποια λύση δίνει ο Μενέλαος;

Μενέλαος
1ο πρόβλημα:	Λύση:
2ο πρόβλημα:	Πιθανές λύσεις:

2. Ο Ευριπίδης συνήθιζε “να κατεβάζει τους ήρωές του από το βάθρο” και να τους παρουσιάζει ρεαλιστικά, ως απλούς καθημερινούς ανθρώπους. Ο Μενέλαος στην παρούσα σκηνή δεν θυμίζει σε τίποτα τον ήρωα της Τροίας, αλλά εμφανίζεται ως ένας άνθρωπος που δε μπορεί να εμβαθύνει και να αξιολογήσει σωστά τα δεδομένα, καταλήγοντας σε αυθαίρετα συμπεράσματα.

Να τον χαρακτηρίσετε, λαμβάνοντας υπόψη το μονόλογό του. Δικαιολογείται σε κάποιο βαθμό η συμπεριφορά του;

3. Να σχολιάσετε το στίχο: “Η πιο μεγάλη δύναμη 'ναι η ανάγκη”.

 4. Αντίθεση ανάμεσα στο φαίνεσθαι και στο είναι;

6ο φύλλο εργασίας

Β΄ Επεισόδιο

α) Επιπάροδος (στ. 576 – 587): Η επιστροφή της Ελένης και του Χορού.

β) 1η Σκηνή (στ. 588 – 658): Συνάντηση των δύο συζύγων

Η Ελένη και ο Χορός επιστρέφουν από το παλάτι, όπου είχαν πάει για να συναντήσουν τη μάντισσα Θεονόη και να μάθουν πληροφορίες για την τύχη του Μενέλαου. Ο Μενέλαος είναι κρυμμένος.

1. Ποιες πληροφορίες πήραν από τη μάντισσα και ποιος είναι ο λειτουργικός ρόλος του διαλόγου;

2. Τη συζήτηση των γυναικών διακόπτει ο Μενέλαος. Τι πιστεύει η Ελένη γι' αυτόν τον “άγνωστο” άνδρα;

3. Η σκηνή αυτή είναι γεμάτη τραγικές ειρωνείες και αντιθέσεις ανάμεσα στο φαίνεσθαι και στο είναι. Αφού τις εντοπίσετε, να συμπληρώσετε τον παρακάτω πίνακα.

τραγική ειρωνεία	αντίθεση ανάμεσα στο φαίνεσθαι και στο είναι	τραγικότητα

4. Η Ελένη έχει αναγνωρίσει το Μενέλαο. Αυτός όμως δυσκολεύεται να αντιληφθεί την πραγματικότητα και ετοιμάζεται να φύγει. Ποια συναισθήματα προκαλεί το γεγονός αυτό στην Ελένη;

5. Τι εμποδίζει το Μενέλαο να αναγνωρίσει την Ελένη;

6. Να χαρακτηρίσετε το Μενέλαο και την Ελένη, λαμβάνοντας υπόψη τη συμπεριφορά τους σ' αυτή τη σκηνή.

7ο φύλλο εργασίας

Β΄ Επεισόδιο: 2η Σκηνή (στ. 659 – 840)

Άφιξη του αγγελιαφόρου – Αναγνώριση Ελένης Μενέλαου

Η Ελένη βρίσκεται σε απόγνωση και οι θεατές αγωνιούν για την τύχη της, καθώς ο Μενέλαος δεν την αναγνωρίζει κι ετοιμάζεται να την εγκαταλείψει. Ξαφνικά όμως γεννιέται μια ελπίδα με την εμφάνιση του αγγελιαφόρου, ο οποίος παίζει σημαντικό ρόλο για την εξέλιξη της υπόθεσης.

1. Ποια πληροφορία φέρνει ο αγγελιαφόρος στονΜενέλαο;

2. Πώς καταφέρνει τελικά ο Μενέλαος να αναγνωρίσει την Ελένη;

3. Αμέσως μετά την αναγνώριση, ακολουθούν τα εξής στάδια στο διάλογο των δύο συζύγων:

α) έκφραση συναισθημάτων:

β) αναδρομή στο παρελθόν:

γ) σκέψεις – σχέδια για το μέλλον:

Συμπληρώστε τα παραπάνω κενά με τους αντίστοιχους στίχους.

4. Συνήθως οι αγγελιαφόροι είναι λαϊκοί τύποι, με αντιηρωική συμπεριφορά και απλοϊκή σκέψη. Ο συγκεκριμένος αγγελιαφόρος έχει αυτά τα χαρακτηριστικά; Παρατηρείτε κάποια ιδιαίτερα στοιχεία στη σκέψη του και στη σχέση του με τον Μενέλαο;

5. Ποιες απόψεις διατυπώνει ο αγγελιαφόρος στη ρήση του;

6. Να χαρακτηρίσετε τον αγγελιαφόρο.

7. Από ποια πρόσωπα αποκαθίσταται η τιμή της Ελένης και με ποιο τρόπο;

8. Ποιος είναι συνολικά ο ρόλος του αγγελιαφόρου;

9. Ποιος είναι ο ρόλος του Χορού σ' αυτή τη σκηνή;

8ο φύλλο εργασίας

Β΄ Επεισόδιο: 3η Σκηνή (στ. 841 -941)

Ο κίνδυνος που απειλεί τους δύο ήρωες και η προσπάθεια αντιμετώπισής του

1. Η Ελένη ζητάει από το σύζυγό της να της αφηγηθεί τις περιπέτειές του. Ο Μενέλαος όμως προσπαθεί να αποφύγει την εκτενή αφήγηση των περιπλανήσεών του. Γιατί;

2. Μετά την ολοκλήρωση της αναγνώρισης η Ελένη και ο Μενέλαος πρέπει να σκεφτούν έναν τρόπο διαφυγής. Με ποια φράση επισημαίνει η Ελένη στο Μενέλαο το μέγεθος του κινδύνου που διατρέχει; (κάνοντας έτσι μια ομαλή μετάβαση από τα βάσανα του παρελθόντος στους κινδύνους του μέλλοντος)

3. Σε ποιους στίχους φαίνεται η βαθιά αγάπη που νιώθει η Ελένη για το Μενέλαο; Ποια θυσία είναι έτοιμη να κάνει προκειμένου να σώσει τη ζωή του;

5. Γιατί δεν αποδέχεται ο Μενέλαος τη θυσία της Ελένης;

6. Ποιο μέσο προτείνει καθένας από τους δύο ήρωες για την αντιμετώπιση του Θεοκλύμενου; Ποιος πιστεύετε ότι έχει δίκιο και γιατί;

7. Αφού μελετήσετε τους όρκους που ανταλλάσσουν ο Μενέλαος και η Ελένη, να εντοπίσετε τα σημεία στα οποία φαίνεται το ιδιαίτερο ενδιαφέρον τους για τη διατήρηση της τιμής τους.

9. Να εντοπίσετε τους στίχους στους οποίους ο Μενέλαος γίνεται τραγικό πρόσωπο.

9ο φύλλο εργασίας

Β΄ Επεισόδιο: 4η Σκηνή (στ. 942 – 1139)

Η εμφάνιση της Θεονόης – Οι ικεσίες των δύο συζύγων

Στη σκηνή εμφανίζεται η μάντισσα Θεονόη, αδερφή του Θεοκλύμενου. Η εμφάνισή της, η οποία χαρακτηρίζεται από τελετουργική επισημότητα, προκαλεί στην Ελένη σύγχυση και ταραχή.

1. Για ποιους λόγους επιλέγει ο Ευριπίδης να δώσει τόση επισημότητα σ' αυτή την εμφάνιση;

2. Η μάντισσα απευθύνεται πρώτα στην Ελένη και καμαρώνει για την επιβεβαίωση της προφητείας της. Τώρα ανακοινώνει μια νέα προφητεία. Ποια είναι αυτή;

3. Η Θεονόη αποφασίζει να αποκαλύψει στο Θεοκλύμενο την παρουσία του Μενέλαου και αναθέτει αυτό το ρόλο στο Χορό. Ο Μενέλαος και η Ελένη θα προσπαθήσουν να της αλλάξουν γνώμη. Καθένας μιλάει ανάλογα με το ήθος και το φύλο του.

Αφού εντοπίσετε τα επιχειρήματα της Ελένης, να σημειώσετε ποια από αυτά απευθύνονται στη λογική και ποια στο συναίσθημα.

Να παρουσιάσετε τα επιχειρήματα του Μενέλαου.

Ποιος από τους δύο ήρωες πιστεύετε ότι διαθέτει τα πιο πειστικά επιχειρήματα και γιατί;

4. Στα λόγια της Ελένης υπάρχουν στοιχεία που συνθέτουν την τραγικότητά της. Ποια είναι αυτά;

5. Πώς εμφανίζεται το ήθος του Μενέλαου στο λόγο του προς τη Θεονόη;

6. Ποια είναι η τελική απόφαση της Θεονόης;

7. Ποιες δυνάμεις συγκρούονταν μέσα της και ποιες τελικά επικράτησαν;

8. Γιατί η Θεονόη υποστηρίζει ότι η απόφασή της θα είναι ωφέλιμη και για τον Θεοκλύμενο;

9. Να παρουσιάσετε το ήθος της Θεονόης.

10ο φύλλο εργασίας

Γ΄ Επεισόδιο (στ. 1286 – 1424)

Η εμφάνιση του Θεοκλύμενου – Εφαρμογή του σχεδίου

1. Στη σκηνή εμφανίζεται ένα νέο πρόσωπο, ο Θεοκλύμενος. Ως τώρα έχουν μιλήσει γι' αυτόν η Ελένη, η Θεονόη και η Γερόντισσα. Ποιες πληροφορίες έχουμε συλλέξει γι' αυτόν;

2. Ποια συναισθήματα διακατέχουν τον Θεοκλύμενο στους στίχους 1293 – 1304 και γιατί;

3. Τι πίστεψε ο Θεοκλύμενος όταν δεν είδε την Ελένη στον τάφο;

4. Η Ελένη θέτει σε εφαρμογή το σχέδιο διαφυγής. Ποια τεχνάσματα χρησιμοποιεί;

5. Στο σημείο αυτό η εξωτερική εμφάνιση θα παίξει σημαντικό ρόλο και η Ελένη θα το εκμεταλλευτεί. Ποια είναι τα στοιχεία της όψης τόσο της Ελένης όσο και του Μενέλαου;

μορφή Ελένης:

μορφή Μενέλαου:

6. Ποια στοιχεία του ήθους του Θεοκλύμενου θα εκμεταλλευτεί η Ελένη για να στήσει το δόλο της;

7. Σ' αυτό το σημείο είναι έντονη η παρουσία του δίσημου λόγου (= λόγος με διπλή σημασία), γεγονός που εντείνει την τραγική ειρωνεία. Δηλαδή άλλα εννοεί η Ελένη και άλλα αντιλαμβάνεται ο Θεοκλύμενος. Να συμπληρώσετε τον παρακάτω πίνακα με τις διαφορετικές ερμηνείες των λόγων της Ελένης.

Στίχοι	Ελένη	Θεοκλύμενος
1370
1411 - 1413
1415 - 1417
1418 - 1419
1421 - 1422

11ο φύλλο εργασίας

Δ΄ Επεισόδιο (στ. 1500 – 1592)

Η ολοκλήρωση του σχεδίου σωτηρίας

1. Η Ελένη ενημερώνει τις γυναίκες του Χορού για τις εξελίξεις (η Θεονόη τους βοήθησε επιτρέποντάς τους να θέσουν σε εφαρμογή το σχέδιό τους, κρατώντας το μυστικό από το Θεοκλύμενο). Προκειμένου να εξασφαλίσει τη βοήθεια και των γυναικών του Χορού, τους προσφέρει ως αντάλλαγμα μια υπόσχεση για μελλοντική σωτηρία τους.

Πώς νομίζετε ότι νιώθουν αυτές; Θα κάνουν αυτό που ζητά η Ελένη;

2. α) Ποιες επιφυλάξεις διατυπώνει ο Θεοκλύμενος σχετικά με την είσοδο της Ελένης στο πλοίο;

β) Πώς κατορθώνει η Ελένη να τον καθησυχάσει;

3. Η παρουσία των δίσημων λόγων είναι έντονη και σ' αυτή τη σκηνή. Σε ποιους στίχους εμφανίζονται και τι εξυπηρετούν; (φαίνεσθαι – είναι, τραγική ειρωνεία)